Édito n° 230
Lei Molac : un pas de mai
Es un pas de mai que faguèron los deputats aqueste 8 d’abril mas es pas de segur lo cap del camin. Calrá encara de mobilizacions e de bastèstas per que la lei s’aplique.
Èri pas suls bancs del public en 1951 quand foguèt votada la lei Deixonne mas la causa me foguèt contada pel deputat de Tarn que rencontrèri fa ja 40 ans, en decembre de 1980. Maurice Deixonne demorava a Urriage, a costat de Granòble. Aviá pres sa retirada de la politica dempuèi bel brieu e foguèt estonat de me veire far tant de camin per li parlar de la lei que portava son nom.
Estonat perqué me diguèt que jamai auriá pensat dins sa vida qu’una lei sus las « lengas e dialèctes locals » portariá son nom. La question lo passionava pas mas coma m’o diguèt, faguèt lo trabalh perqué èra un « parlamentari conscienciós ».
De lengas regionalas ne parlava pas cap. Aviá un nom catalan mas èra nascut a l’Isla Maurice e lo sol ligam qu’aviá amb l’occitan èra sa circonscripcion del Tarn, que foguèt la de Jaurés abans la guèrra de 14/18. E, se defendèt lo 22 de decembre de 1951 son tèxte de lei (ja plan modificat pels uns e pels autres) es que sa femna li aviá fait veire un article de Jaurés sus la question e que per el, se Jaurés aviá conselhat d’ensenhar las lengas regionalas voliá dire que la causa s’ameritava d’èstre defenduda. L’istòria pren de camins estranhs per nos donar de frucha.
Cal dire qu’en 1951 lo Senat de l’epòca (que se disiá Conselh de la Republica) aviá pas briga sostengut Deixonne e al contrari aviá prepausat un contratèxte, un contrafuòc. Deixonne aguèt donc a lutar contra los senators e contra son partit, la SFIO, majoritariament opausada a sa proposicion de lei. (1)
Aqueste còp, 70 ans après es un deputat conscienciós tanben, un breton, Paul Molac que portèt lo tèxte. A finalizat coma caliá e amb dexteritat lo trabalh de mai de quaranta ans de reivindicacions portadas pel movement politic e pels movements culturals.
La lei Molac, de mon punt de vista, es l’abotiment d’un procèssus reivindicatiu que rendèt possible la presa de consciéncia de la part d’una novèla generacion de parlamentaris. An sabut comprendre que la question de las lengas deviá èstre dedramatizada. Mas aquel debat a pas fait dintrar França dins los grands païses capables de protegir la diversitat lingüistica. Paul Molac e lo grop Libertés et Territoires que l’an ajudada a sortir d’aqueles païses que son òbra principala es la destruccion de la diversitat. Lo pas en davant fait per la lei Molac es immense comparat amb çò qu’avèm conegut duscas ara, mas es un minimum dins lo domèni de la democracia. Reconéisser l’immersion coma metòde d’ensenhament eficaça, reconéisser la legitimitat de la preséncia del bilinguisme dins la senhaletica bilingua es pas un pas de gigant dins l’absolut ; pasmens es un efòrç gigant per França, empegada dins sas certituds e sas conviccions sus la superioritat de la francofonia. Molac aviá de far comprendre que tot aquò èra vielhòt. Capitèt !
Qu’òm aja lo dret d’ara enlà de metre un accent agut sul «Í» dins lo prenom d’un mainatge o un tilde a Fanch es una victòria mas es pas una avançada istorica per l’umanitat.
E disi pas aquò per minimizar la portada del tèxte o lo trabalh necessari per lo far votar ; al contrari o disi per mostrar que començam de sortir de la preistòria en matèria de politica lingüistica e qu’aquò necessitèt de grans esfòrces.
Arguments vièlhs
Paul Molac fa partida de la novèla generacion de parlamentaris que parlavai abans. A podut convéncer una gran part de sos collègas amb d’arguments que foncionavan pas fa trenta ans. Per astre, foncionan ara, en rason del trabalh fait per des milierats de personas en Occitània, Bretanha, Corsega, País Basc, Catalonha, Alsàcia…
A l’opausat lo minitre de l’Educacion el, se plantèt complètament. Es el que sortiguèt al mièg del debat lo mot de « separatisme ». Me sembla que perdèt lo vòte a aquel moment perqué d’une deputats se sentiguèron insultats per aquel maniqueïsme ridicule.
Tanben, partissiá pas amb un a priori favorable. Faguèt de declaracions sus l’immersion que pesavan dins lo debat. E calriá parlar de la nullitat de las divèrsas presas de paraula del president de la Republica sus la question dempuèi qu’es arribat al poder. Son intervencion dins una escòla de Villers-Cotterêts es un exemple d’incultura e de mesprètz que veniá d’una autra epòca. Aviá evocat devant de mainatges lo fait que François 1èr nos aviá sauvat d’una situacion que fariá que seriam dins un país ont lo monde se poirián pas comprendre perqué parlarián pas que « des patois ».
Es tot aquò que lo raportaire del tèxte, Paul Molac, deviá prendre en compte per far passar son tèxte. O faguèt fòrça plan.
Solide aguèrem los tradicionals opausants de l’esquèrra, los que son oficialament pas sosmeses a res, los que vòlon incarnar l’insomission mas que son jos la lei dels prejutjats linguistics e culturals dempuèi…me demandi quant de temps.
Vòli saludar tanben la prestacion del deputat de Bretanha LR Marc Le Fur. Es pas un òme d’esquèrra es clar mas, lo combat que mena per las lengas lo mena dempuèi fòrça longtemps. Es el que foguèt a l’origina de l’article 75-1 de la constitucion. Arribèt a convéncer Nicolas Sarkozy en 2008 de s’opausar pas a aquel cambiament. Foguèt un primièr pas.
Aquela aliança entre Molac e Le Fur es interessanta. Un professor de l’ensenhament bilingüe amb un ancian prefècte : es un aliança originala.
Los arguments vièlhs foncionèron donc pas aqueste còp ; enfin pas totes. Ausiguèrem encara de causas qu’an pas ges de rapòrt amb la question lingüistica. Pensi pas que d’evocar la longa lista dels mòrts suls monuments dels vilatges occitans, bretons, còrses o autres pòsca servir dins aqueles debats ; mas permet a d’unes de far de declaracions patrioticas en tot disent que de parlar occitan o breton empachava pas de morir jos las bombas o la mitralha.
Per tot çò d’autre avèm plan vist que la denonciacion de l’incapacitat d’aprendre coma cal lo francés per de mainatges que seguisson un ensenhament en occitan o en breton, foncionava pas mai. Pauc a pauc l’idea que lo multilingusime es positiu progressa enfin en França. Mas i a encara de camin a far.
Aplicar la lei
Una lei val çò que val una lei. Sèm en França. L’administracion nauta i a un pes enòrme e es ela que pòt entravar l’aplicacion d’una lei. Los decrets d’aplicacion tardan sovent a èstre publicats e aquò depend d’aquera administracion que vòl pas daissar un grama de son poder e de son influéncia.
Dins los ministèris s’escondon las fòrças que sovent empachan un tèxte d’èstre aplicat coma cal.
Cal comptar tanben amb la magra consideracion que pòt aver aquela administracion pels elegits locals e tot çò que pertòca las collectivitats, las regions e la cultura qu’es pas la cultura del centre.
Aurem a combatre encara per far dintrar en aplicacion çò que los deputats e los senators an volgut.
Sus l’ensenhament, es particularament important pr’amor per far d’escòlas bilinguas o per immersion, cal de mèstres e de professors formats. E la formacion demanda de mejans economics e de decisions claras.
La mobilizacion dels militants politics e culturals es donc pas acabada. Nos calrá encara anar dire las meteissas causas a de monde que faràn tot çò que pòdon per explicar que sul principi los deputats an votat quicòm mas que dins la realitat se pòt pas aplicar. Aquò s’apèla l’immobilisme ; es un enemic que trobam sus nòstre camin dempuèi 70 ans, dempuèi la lei Deixonne.
Aurem la legitimitat e quitament la legalitat ; es pas res mas, çaquelà, necessita totjorn e encara la mobilizacion.
David Grosclaude
(1) La proposicion Deixonne èra en realitat un compromís que li avián demandat de far entre tres proposicions favorablas a las lengas e una contra. Las tres favorablas las prenguèt en compte ; venián dels comunistas, del MRP e de la SFIO. Mas lo tèxte opausat èra estat presentat tanben per una elegida socialista del Conselh de la Republica. Deixonne considerèt qu’èra sonque l’expression d’opausants e qu’èra pas constructiu.
