Dempuèi la formacion de la Tèrra, 90% de l’istòria de la vida se tenguèt dins los oceans. Aquestes acaptan 71% de la susfàcia de la planeta, provesisson  oxigèn e aiga indispensables als èssers vivents, e jogan un ròtle essencial sul climat en escambiant de grandas quantitats d’energia e d’aiga amb l’atmosfèra. Los oceans representan tanben una resèrva considerabla de biodiversitat e un enjòc de tria per un fum d’activitats umanas tocant a las ressorças alimentàrias, energeticas, mineralas, geneticas…Mas los oceans cambian en seguida de mantunas perturbacions antropicas: espleitacion e subrespleitacion de las ressorças, desrèglament climatic, desoxigenacion, acidificacion, pollucions. Aquela evolucion pessamentosa exigís de totes los Estats, la proteccion dels oceans per assegurar la subrevida dels èssers vivents.

Pesca e aquacultura

La pesca de mar se desvolopèt bravament al long del sègle XX: la produccion mondiala passèt de 20 milions de tonas en 1950, a un pic de 86 milions de tonas en 1996. Dempuèi un vintenat d’ans, las presas mondialas descréisson a causa de la subrepesca, las practicas de pesca non durablas e la pesca illegala. Uèi, 31% dels estòcs mondials serián subrespleitats. Per Euròpa, la situacion es estada e demòra pessamentosa: a la fin de las annadas 1990, mai de 90% dels estòcs èran subrespleitats. Dempuèi, gràcias als quotas restrictius de pesca, a unas  subvencions permetent de reduire las flotilhas de pesca excedentària, l’interdiccion del chalutatge prigond (1), la proporcion dels estòcs subrespleitats auriá baissat de 60% e lor biomassa crescut de 40%.

La pesca fa viure, 10 a 12% de la populacion mondiala, en Asia sustot. En 2014, a l’escala mondiala, la pesca de mar provesiguèt en mejana un pauc mai de 8 kg / persona / an. Gràcias a l’aqüacultura, los produits de la mar representan 17% de las proteïnas animalas consomadas pels umans. Aqueste percentatge sarra lo 100% dins mantunas illas e regions costièras. Per respondre al demanda dels consomators, la produccion aqüacòla mondiala passèt de 2 a 27 milions de tonas entre 1980 e 2014. Lo creis es encara pus fòrt per l’aqüacultura d’aiga doça: de 2 a 47 milions de tonas pendent lo meteis temps. Mas 70% de la produccion aqüacòla (subretot los elevatges de salmons), ven de peisses noirits amb d’òli e de farina de peis, aital, l’aqüacultura agrava lo problèma de la subrepesca. En França, la consomacion demòra establa dempuèi un desenat d’ans amb 35 kg / persona / an, dont 24 venent de la pesca, siá tres còps la racion mondiala mejana. Clarament, manjam tròp de peis (2)…

Desoxigenacion e acidificacion

La lucha contra lo declin de l’ocean e la contra lo cambiament climatic se juntan. Los escambis entre l’ocean e l’atmosfèra influencian los cicles de l’oxigèn (O₂) e del gas carbonic (CO₂). Dempuèi 2.8 miliards d’annadas, las cianobactèris e las algas dins l’ocean, (e puèi, pus tard, las plantas suls continents), utilizan l’energia solara per realizar la fotosintèsi que mena a l’absorpcion del CO₂ e a la formacion de l’O₂. A l’origina de la Tèrra, l’O₂ èra rar,  plan luènh de la concentracion de 20.8% dins l’atmosfèra de uèi, en ligam dirècte amb la vida. Sus Tèrra, prèp de la mitat de l’O₂ ven de l’ocean. Los efièches combinats del cambiament climatic, de las pollucions e de la subrecarga en nutriments, augmentan fòrça lo nombre e la susfàcia de las « zònas mòrtas » de nauta mar e d’aigas costièras, ont lo nivèl d’O₂ es pas sufisent per assegurar la subrevida de la majora part de la vida marina (3).

Las activitats umanas, amb los regets dels gases a efièch de sarra, CO₂ sustot, son la causa primièra de l’augmentacion constanta del cambiament climatic. Uèi, l’ocean absorbís prèp de 30% del CO₂ atmosferic, loqual un còp dissòut se transforma en acid fèble. Aital, l’aciditat dels oceans a augmentat de 30% dempuèi la revolucion industriala. L’acidificacion agís d’un biais negatiu sus la biodiversitat en inibent la fabricacion dels esqueletas e de las cauquilhas calcàrias de mantunes organismes marins (peisses, espècias planctonicas, coralhs, muscles, ustras…). Totas las extincions massissas que se faguèron dins l’istòria geologica dels oceans lo son estadas pendent d’episòdis de fòrta acidificacion. Aqueles episòdis foguèron acompanhats d’un rescaufament e d’una diminucion de la disponibilitat en O₂ (2).

Calor e pollucions

A primièra vista, l’ocean apareis coma nòstre melhor aliat per luchar contra lo cambiament climatic, perque absorbís pas solament 30% de nòstras emissions de CO₂, mas tanben prèp de 93% de nòstre excedent de calor. Mas aquestas absorpcions son pas sens consequéncias per l’ocean dont las aigas de susfàcia se son rescaufadas de 1°C en mejana dempuèi 1950. La desoxigenacion e l’acidificacion contunharàn de créisser a mesura que l’ocean se rescaufarà. Lo rescaufament de l’ocean (e de la Tèrra tota) entraïna: disparicion de la banquisa d’estiu en Arctic, elevacion del nivèl de la mar (de 8 cm dempuèi 1993, deguda a la fusion dels glacièrs e de las calòtas glacialas e a la dilatacion de l’ocean) amb una menaça lanhosa per mantunas regions costièras sovent fòrça pobladas, desplaçament de mantunas espècias cap a de zònas oceanicas mens caudas, proliferacion d’algas, dont unas microalgas toxicas (2).

La baissa de la biodiversitat marina ven de la fòrta pression antropica. Amb la subrepesca e lo rescaufament de l’ocean, aquela baissa a tanben per causa: demografia, torisme, rebuts agricòlas, aqüacultura, pollucions pels idrocarbures offshore, produits quimics, rebuts de matèria plastica… Uèi, los oceans contenon une tona de rebuts contra cinq tonas de peis, e al ritme actual, en 2050, se traparà mai de rebuts que de peisses (4). Pression antropica e catastròfas naturalas degalhan los escuèlhs coralins e las selvas de paletuvièrs suls litorals tropicals e intertropicals. Los primièrs abrigarián 30% de la fauna e de la flòra marinas, alara que cobrisson 0.2% dels oceans. Prèp de 25% dels coralhs serián desapareguts al long dels 20 ans passats. Uèi, los 50% de la rèsta serián dins una situacion critica de blanquiment. Las segondas jogan un ròtle important per la proteccion de nombrosas espècias marinas, las còstas pendent los eveniments ciclonics, l’apòrt en carbòni als oceans venent de las zònas costièras (2).

Ocean nòstra subrevida

« La mar es la vasta sèrva de la natura. Aquò’s per la mar que lo glòb per o dire aital comencèt, e qual sap se s’acabarà pas per ela »: aital s’exprimís lo capitani « Nemo » dins « Vingt mille lieues sous les mers ». Jules Verne, escrivan profetic, aviá ja consciéncia de las formidablas menaças quichant sus la mar. Uèi, las activitats umanas degalhan las condicions de vida de nombroses èssers vivents sus tèrra e dins las aigas. Lo ritme d’extincion de las espècias revela una crisi majora que pòt menar a la seisena granda extincion (5). La riquesa de la biodiversitat marina apareis considerabla. Demest los 35 000 escapolons de plancton que la goleta Tara (2) prelevèt en 2015 e 2016, mai del terç dels microorganismes collectats e 99% dels genòmas virals èran desconeguts. Dins los oceans, 91% de las espècias eucariòtas (fonges, plantas e animals) demorarián desconegudas. Sèm davant una situacion plan malaisida: mantunas espècias marinas nos demoraràn  desconegudas, perque ja avalidas o a mand de l’èsser, a causa de nòstras activitats…

Existís pas cap de tractat per protegir la biodiversitat o conservar los ecosistèmas vulnerables de l’ocean, al despièch de l’acòrdi de Paris de 2015 e de la Conferéncia sus l’Ocean de 2017 (6). Per evitar una catastròfa umanitària mondiala, los Estats devon al pus lèu agir per: aturar la subrepesca (en copant las subvencions a la pesca non durabla), reduire fòrtament l’utilizacion dels combustibles fossils e los diferents regets (coma los objèctes de plastica d’usatge unic) e alargar lo malhum mondial de las airas marinas protegidas, que uèi, pas que 7% de l’ocean seriá protegit (7).

Fernand Vedel

Referéncias

1 – Claire Nouvian (associacion Bloom) recebèt lo 23.04.2018, a San Francisco, lo Prèmi Goldman,          equivalent del Prèmi Nobel de l’environament, per sa lucha contra lo chalutatge prigond (mai de 800 m).

2 – A. Euzen et al. (2017) L’océan à découvert, CNRS Editions (obratge de referéncia de135 articles mobilisant      prèp de 160 cercaires).

3 – D. Breitburg et al. (2018) Declining oxygen in the global ocean and coastal waters, Science, 359, issue 6371.     DOI: 10.1126/Science.aam 7240. From The Global Ocean Oxygen Network (GO2NE) of the UNESCO.

4 – J. Attali (2017) Histoires de la mer, éditions Fayard.

5 – F. Vedel (2009) Biodiversitat lo mestre mot de la vida, Occitania, 165, 14-15.

6 – The Ocean Conference, United Nations, New York, 5-9 june 2017. https://oceanconference.un.org

7 – O. Heffernan (2018) How to save the high seas. Nature 557, 153-155.

C’était il y a 800 ans

1218-2018

Lo Lop es mòrt! Viva Tolosa… …

Pauc d’insèctes tocan nòstra imaginacion tant coma las abelhas. Sustot, las abelhas de mèl, de l’espècia Apis mellifera, fan partida dempuèi longtemps de nòstre eritatge literari e agrèst. Son estadas laudadas pels poètas e escrivans (Virgili dins las Georgicas,  Shakespeare dins HenryV…), e lors colonias consideradas coma una metafòra de las societats umanas. Dempuèi gaireben 25 ans, aqueles insèctes meravelhoses desaparéisson, amb un fum d’autres insèctes, sustot dins los païses d’agricultura intensiva. Los responsables d’aquela catastròfa son nombroses, mas entre eles, una categoria de pesticidas, los neonicotinoïdas o « neonics », son guinhats pels abelhaires e las associacions ecologistas.

Amigas de longa

D’abelhas son estadas trobadas dins de fossils de 100 milions d’annadas, una datacion correspondent a las primièras flors. Uèi, 25 000 espècias d’abelhas se trapan dins los diferents continents, levat Antarctic. Las abelhas de mèl apertenon al genre Apis, vièlh de 35 milions d’annadas, e son representadas per un detzenat d’espècias, una part fòrça febla de la diversitat de las abelhas (1). Encara que, per unes scientifics, sas originas sián pas totalament seguras, A. mellifera vendriá de l’èst african, aquí ont los umans podrián tirar lor origina. Al long de la preïstòria, los grops de caçaires-culheires culhissián los nius d’abelhas jocats fàcia a un bauç, coma mostrat per unas pinturas rupèstras d’Espanha. La domesticacion de las abelhas s’es desvolopada independentament dins mantunas regions del mond, coma per exemple en China amb l’espècia Apis cerana fa un pauc mai de 3 000 ans. En 1852, L. Langstroth, un clergue de Philadelphia, faguèt brevetar lo bornhon modèrn: una boita de las multiplas brescas amoviblas. Karl von Frisch (prèmi Nobel en 1973), mostrèt que las abelhas  son capablas de far passar gràcia a lors danças, de messatges indicant la direccion, la distància, l’abondància e la qualitat de las sorgas de nectar (2). En 2006, la primièra sequéncia d’un genòma d’A. mellifera foguèt establida e una espectaclosa diversitat dels gènes dels receptors olfactius caracterizada. Es tanben en 2006, que los cases d’esfondrament de las colonias d’abelhas foguèron nomenats « colony collapse disorder » (CCD), per D. vanEngelsdorp, un abelhaire de l’estat de Pennsylvania (1). La bona santat de las abelhas (e dels autres insèctes pollinizaires) es fòrça importanta per nòstra alimentacion: segon l’Organizacion de las Nacions Unidas per l’alimentacion, entre las 100 espècias de plantas cultivadas, provesissent 90% dels aliments del mond, 71 an besonh d’èsser pollinizadas pels insèctes.

Un aflaquiment pensamentós

Dempuèi 25 ans, los tausses de mortalitat de las colonias d’abelhas an bravament crescut. En ivèrn atenhon 30% en mejana, e de colonias desaparéisson tanben en cors d’annada. Cada an en França, 300 000 colonias son perdudas menant 4 500 abelhaires a quitar lor activitat. La produccion nacionala annadièra de mèl es passada de 35 000 tonas en 1990 a mens de 10 000 tonas en 2017. Los factors responsables  d’aqueste malastre son nombroses.

Mantun abelhaires professionals seleccionan d’abelhas « productivas », domètjas e practicas, reduisent la diversitat genetica de l’espècia e sas capacitats d’adaptacion. De mai, las abelhas « engraissadas » amb de sucre de milh abans d’èsser mudadas suls sites de fecondacion o de culhida, s’aflaquisson fàcia a las infeccions. Unas malautiás de las abelhas venon dels virúses, mas ça que la, cap d’eles sembla pas pro agressiu per explicar l’avaliment d’una colonia. L’IAPV, lo virús israelian de la paralisia aguda, mena a la mòrt de las abelhas sonque quand es associat al parasit Varroa destructor. Aqueste acar originari d’Asia del sud-èst èra a l’origina un parasit d’A.cerana, abans de parasitar A.mellifera, a partir de 1987 als Estats Units e de 1992 en Euròpa (1). Lo Varroa aflaquís las abelhas en se noirissent d’emolimfa (sang dels insèctes) amb per consequéncias: malformacions, aflaquiment del sistèma immunitari favorizant infeccions viralas e fongicas. Lo fonge Nosema responsable de micòsi, es un parasit intracellular obligatòri, provocant de simptòmas de diarrèa. L’associacion del Nosema amb Varroa o IAPV representa un coctèl fatal per las abelhas, alara que cada element sol es pas fatal. D’autres factors contribuisson al mal-èsser de las abelhas: bactèris, pollucion, desrèglament climatic, espècias invasivas, novèls predadors coma lo forsalon asiatic (Vespa velutina, present en França dempuèi 2004) e sustot pesticidas. Entre aquestes, los neonics,  insecticidas neurotoxics de darrièra generacion alarman bravament abelhaires e ecologistas.

Neonicotinoïdas o neonics

Erbicidas e insecticidas representan doas grandas categorias de pesticidas. En destruisent las plantas adventicias coma las espècias meissicòlas (rosèla, blavet, nièla…) los erbicidas (coma lo glifosat), reduison directament la nutricion de las abelhas e participan a lor aflaquiment. Son vaporizats sus las plantas que sián o pas OGM. Amb los insecticidas, e dins lo cas de las plantas de granda cultura, la vaporizacion daissa la plaça a d’insecticidas sistemics: siá l’insecticida es sintetizat dins cada cellula de las plantas OGM qu’an integrat un gèn codant per una toxina insecticida de la bactèri Bacillus thuringensis, siá un insecticida de darrièra generacion, un neonic, revestís las granas que sián o pas OGM. Aqueste tractament de las semenças mena après germinacion a l’incorporacion del produit dins totas las cellulas vegetalas. Los neonics actius a l’escala del nanograma (miliarden de grama) son estats guinhats tre 1994 pels abelhaires franceses, a causa de la concomitància de l’utilizacion del neonic imidacloprida dins los camps de virasolelh e de l’aflaquiment de las colonias d’abelhas. La remanéncia dels neonics dins lo sòl a tanben per consequéncia lor preséncia dins las culturas seguentas de las semenças non tractadas. Doas sòrtas de toxicitat se destrian amb los insecticidas: la toxicitat aguda d’una dòsi massissa de produit d’una sola presa e la toxicitat cronica correspondent a de dòsis feblas o fòrça feblas, repetidas pendent de meses o d’annadas. La darrièra sòrta correspond al mòde d’accion dels neonics: de falses senhals neuronals s’amontairan al long del temps e fan que las abelhas sabon pas pus dançar, e desorientadas, tornan pas trobar lor bornhon. D’autra part, los neonics en combinason amb Nosema o Varroa pòdon menar lèu fach a la mòrt de las colonias. Aqueles produits quimics se trapan dins gaireben totes los mèls collectats dins lo mond entièr entre 2012 e 2016 mas, las concentracions neuroactivas per las abelhas demòran autorizadas per la consomacion umana (3)…

La biodiversitat en dangièr

L’utilizacion dels neonics, e d’un biais general, las condicions environomentalas impausadas pels umans, menan pas solament a l’esfondrament de las colonias d’abelhas, mas tanben a lo de tota l’entomofauna e dels invertebrats. Las populacions d’insèctes volants aurián baissat en Euròpa de prèp de 80%  pendent los trenta ans passats (4). La rarefaccion dels insèctes a entraïnat tanben la disparicion en 15 ans de 30% de las populacions d’aucèls del campèstre francés (5). Euròpa ven d’interdire (lo 27.04.2018) l’utilizacion dels tres neonics los pus utilizats (imidacloprida, thiametoxama e clothianidina: moleculas activas respectivament de las marcas comercialas Gaucho, Cruiser e Poncho), 24 ans après las primièras alertas!. Aquela decision interven alara que los degalhs sus la biodiversitat son fòrça importants e benlèu en partida irreversibles. Abelhaires e ONG se son trucats longtemps al poder del lobby agroalimentari fòrça influent al prèp de mantunes politics dont la salvagarda de la biodiversitat, de la santat dels umans e de la de la planeta es pas la primièra preoccupacion. Las alternativas als neonics existisson: en 2017, gaireben 37 000 agricultors francéses practicavan amb succès una agricultura biologica sens neonics sus 1.8 milions d’ectaras…

Fernand Vedel

Referéncias

(1) The beeline. Honeybees and humans: a shared past (2015) Nature Outlook. Nature, 521: S50-S51.

(2) Vie et mœurs des abeilles (1969),  revirada de A. Dalcq, Albin Michel, segon la 5ena edicion alemanda de Aus dem Leben der Bienen de Karl von Frisch.

(3) C.N. Conolly (2017) Nerve agents in honey: Analysis of local samples shows global landscape contamination by pesticides. Science, 358: 38-39.

(4) C.A. Hallman et al. (2017) More than 75 percent decline over 27 years in total flying insect biomass in protected areas. PloS One: https///doi.org/10.371/journal.pone.0185809

cf un resumit per: G. Vogel (2017) Where have all the insects gone?. Science, 356: 576-579.

(5) L. Geoffroy (2018) Où sont passés les oiseaux des champs? Publicacions del CNRS et del MNHN, lo 20.03.2018: https://lejournal.cnrs.fr/articles

Le Centre de Formation professionnelle Occitan basé à Toulouse s’est mis en grève du mois d’octobre 2017 jusqu’en mai 2018! Cette structure est en fait une émanation de la confédération des Calandretas. Elle propose des formations en langue occitane aux demandeurs d’emploi. Jusque là que du bonheur ! Mais un conflit a éclaté à Toulouse entre les 7 salariés du CFPO et les responsables associatifs de la confédération des Calandretas. Le 19 mai dernier, ces salariés ont organisé une journée de discussions le « printemps occitan» pour échanger avec tous ceux qui rencontrent des situations similaires. Une cinquantaine de personnes (salariés, étudiants, simples citoyens) ont participé à ces débats. Votre magazine Occitania était présent et à cueilli au vol des prises de paroles très surprenantes qui révèlent des difficultés dans les rapports professionnels au sein de certaines associations occitanes. Afin d’informer de façon la plus complète ses lecteurs, votre magazine a ensuite contacté la confédération des Calandretas, qui donne son point de vue par la voix de Miriam Bras.

L’idée générale de ce dossier n’est pas de dire qui a tort ou raison, mais d’aider à une prise de conscience : d’une part  les moyens attribués par les pouvoirs publics sont scandaleusement insuffisants pour espérer faire vivre dignement la langue et la culture occitane. Subventions stagnantes voire en baisse, emplois précaires … l’état, et le gouvernement actuel font tout ce qu’il faut pour ne pas rendre attractif le milieu occitan. D’autre part les bénévoles dans les associations sont parfois démunis, et ne savent pas toujours instaurer un dialogue social serein. Ils devraient être accompagnés et formés car l’encadrement de salariés ne s’improvise pas !

Réunion du 19 mai, Verbatim :

Un formateur du CFPO : « moi je peux témoigner que les gens qui débutent une formation en occitan sont super motivés, mais après il y a un grand découragement car cela ne débouche sur rien. J’ai aussi croisé dans la rue des gens que j’avais formé quelques années auparavant et qui me disent qu’ils ont changé de voie et qu’ils ne veulent plus entendre parler d’occitan. Il y a quelque chose qui déconne dans le milieu professionnel occitan ! »

Un chercheur d’emploi : « Moi j’ai travaillé dans deux structures différentes dont une association dans le Tarn. Et là on ne m’a pas renouvelé parce que je n’étais pas « fan ». Je ne faisais pas d’heures sup gratuitement. »

Une étudiante : « Dans le milieu occitan on demande toujours plus. Il faut être militant et pas seulement salarié. Moi je suis étudiante à Montpellier et c’est pareil : les profs organisent des trucs en plus et on se fait tomber dessus si on y va pas ! ».

Un professionnel : « Moi j’ai choisi de travailler dans l’occitan, j’ai accepté d’avoir un salaire divisé par deux. Les responsables associatifs sont des bénévoles qui donnent de leur temps. Il faut voir aussi que les associations occitanes n’ont pas les moyens ! Elles fonctionnent avec des contrats aidés de durée limitée, ce qui fait qu’une fois que les gens sont formés, ils doivent partir ».

Une formatrice : « Moi j’ai travaillé dans le privé, alors en venant dans une association je pensais que ce serait super. Mois non ! Les patrons sont aussi pourris qu’ailleurs ! »

Un autre professionnel : « Il serait intéressant de voir le profil sociologique des personnes qui sont à la direction des associations occitanes. Souvent ils sont issus des catégories socio professionnelles les plus élevées (universitaires, etc..), ils sont bien installés, ils ont un réseau de relations importants. Ils donnent énormément de leur temps mais ils ne se rendent pas compte de ce que c’est que la précarité. »

Un ancien bénévole associatif : « Je suis assez surpris d’entendre tout ce que je viens d’entendre. Pour avoir été moi-même en responsabilité dans une association je peux vous dire que je n’ai jamais menti aux personnes que j’ai embauchées en contrat aidé. J’ai toujours dit que c’était du provisoire. Une des raisons qui font que j’ai arrêté mon engagement c’est que les pouvoirs publics ne donnent pas les moyens de vraiment se développer. Ils donnent le minimum aux asso occitanes, juste assez pour qu’elles vivotent, pas plus. C’est un choix politique. »

Un formateur du CFPO : « Le CFPO de Toulouse a versé de l’argent à Calandreta qui n’a pas été remboursé. Du coup le CFPO s’et retrouvé en « faillite ». Et ensuite il a été reproché aux salariés de ne pas bien faire leur travail, d’avoir coulé le CFPO ! Au nom de la « cause » occitane il y a des magouilles et des dérives inadmissibles. Nous on est pas d’accord, on veut s’émanciper.»

Votre magazine a cherché à comprendre : Nous publions ici la réaction de Miriam Bras responsable des Calandretas qui nous donne (en occitan) sa version. « Cò que se passa ambe lo CFPO de Tolosa es pietadós !  Avèm creat lo CFPO fa 20 ans ambe qualques unes de Calandreta. La tòca èra de formar las ajudas mairalas que sovent sabon pas l’occitan. Cal plan comprendre que los ¾ del monde format pel CFPO son de salariats de Calandreta. Lo probleme es que lo CFPO de Tolosa es estat mal gerit. Es estat plaçat en redreçament judiciari en 2015. Pendent d’annadas paguèt pas lo loguier que deviá a Calandreta. Un plan de redreçament sus 5 ans es estat mes en plaça, mas s’es pas melhorat. Los salariats se son metuts en cauma brutalament sens aver fa part de reivindicacions abans. Quand avèm enfin recebudas las revindicacions aquò reveniá a mai o mens doblar las despensas, çò qu’èra irrealista, vist la situacion financièra ! La conclusion de tot aquò serà probablament la tampadura del CFO de Tolosa, la liquidacion judiciari, domage ! Cò que trapi pietadós tanben son las criticas suls benevòles que s’engajan. Ieu disi urosament que i a de foncionaris o d’ensenhaires que s’engajan per far virar las associacions ! ».